Scherpstellen in landschapsfotografie

Scherpstellen in landschapsfotografie kan lastig zijn. Ontdek hoe je altijd goed scherp stelt en de scherpte diepte in je voordeel laat werken.

Vrijwel alle foto’s hebben meer of mindere scherpe delen en een meer of minder grote scherptediepte. Dat geldt ook voor landschapsfoto’s. Het is soms best lastig om een foto te maken die perfect scherp is waar jij dat wilt én een scherptediepte heeft die in de compositie en sfeer past. Als je precies weet waar je wilt scherpstellen, en welke scherptediepte je wilt laten zien, kan de camera je daar bij helpen. Zie de camera als een hulpmiddel. Jij bent degene die bepaalt wat er scherp in beeld komt en met welke scherptediepte. Zoals je van ons bent gewend geven wij je op praktische wijze tips, advies en inzicht in:

• Waar stel je scherp, het onderwerp is in focus
• Hoe je scherp stelt
• Scherptediepte
• Focus Peaking
• De hyperfocale afstand
• Scherpstellen bij weinig licht
• Stappenplan, scherpstellen in de praktijk

Scherpstellen in landschapsfotografie: Scherpte van de Foto

We beginnen met de scherpte. Misschien is het wel beter om scherpte te vervangen door ‘focus’. Volgens de Van Dale betekent focus ‘het zich concentreren op één bepaald punt: de focus leggen op één bepaald punt’. En feitelijk is dat ook wat onze ogen doen. Als je naar een landschap kijkt zal maar 1% tot 2% van dat totale landschap echt scherp zijn, alles er om heen zal minder scherp tot echt wazig zijn. Hoe onze ogen precies werken laten we buiten beschouwing. Een camera werkt anders maar het principe van ‘in focus zijn’ werkt hier ook. Afhankelijk van de instellingen zal een groter of kleiner deel van de foto scherp zijn, maar de scherpte leg je in vrijwel alle gevallen op het hoofdonderwerp in de foto.

Scherpstellen in landschapsfotografie: Waar stel je scherp

Je bent vast op de hoogte van de regel dat je op een derde afstand in een landschap scherp stelt. Helaas is dit een slechte regel. De regel geldt alleen bij een specifieke instelling. Ook werk je dan met een relatief grote onscherpte in de voorgrond. In de praktijk zul je vaak meer scherpte in de voorgrond willen hebben. Zeker als je een landschap fotografeert. We hebben vaak bij landschapsfoto’s te maken met voorwerpen of invoerende lijnen in de voorgrond die we scherp in beeld willen hebben. In de praktijk zul je de focus vaak op het hoofdonderwerp en/of voor in je foto leggen. Natuurlijk kan je onderwerp verder weg liggen. Kijk maar eens naar de onderstaande voorbeelden.

In dit landschap is dichtbij scherp gesteld. De brandpuntafstand is 26mm, het diafragma f13 en de camera een full frame Nikon D810. Het scherpstelpunt ligt in dit geval op ongeveer één meter voor de camera. Je ziet dat zowel de stenen in de voorgrond als de bomen en bergen in de achtergrond scherp zijn.

Ook in dit landschap is dichtbij scherp gesteld. De brandpuntafstand is 31mm, het diafragma f16 en de camera een fullframe Nikon D810. Het scherpstelpunt ligt in dit geval op ongeveer anderhalve meter voor de camera. Dichtbij scherpstellen is nodig om de structuren op de palen scherp in beeld te brengen.

In dit landschap is veraf scherp gesteld. De brandpuntafstand is 70mm, het diafragma f8 en de camera een fullframe Nikon D810. Het scherpstelpunt ligt in dit geval op tientallen meters voor de camera. Ook door ver weg scherp te stellen is het landschap scherp in beeld gebracht.

Scherpstellen in landschapsfotografie: Hoe stel je scherp

Op hoofdlijnen kun je maar op twee manieren scherpstellen. Je laat het werk aan de autofocus van de camera over, of je stelt zelf handmatig scherp. Er zijn in ieder geval bij beide methoden een aantal dingen die je altijd moet doen.

• Stel zo nauwkeurig mogelijk scherp. Dat klinkt misschien gek maar we zien regelmatig fotografen waarbij meer dan de helft van de foto’s niet scherp is. Dat is zonde van de tijd en de foto’s. Nauwkeurig scherpstellen zorgt er mede voor dat je foto technisch in orde is. Zoom indien mogelijk in tot op 100% van de plek waar je de scherpte wilt leggen en stel dan pas scherp. Als je niet zeker bent of de scherpte goed ligt, maak dan eerst een testopname en kijk die opname terug. Stel vast dat de scherpte inderdaad op de plek ligt waar je dat verwacht. Als dat niet zo is stel je nog een keer opnieuw scherp en maak je een nieuwe foto.
• Kijk je liever door de zoeker? Stel je oculair goed af.
• Werk je liever met live view? Dan kun je eenvoudiger scherpstellen omdat je in de live view modus vaak 100% kunt inzoomen en perfect kunt scherpstellen.
• Voorkom bewegingsonscherpte. Zorg ervoor dat je statief stevig staat en de camera niet kan bewegen. Plaats het statief op een stevige ondergrond en draai de statiefkop goed aan. Werk met de belichtingsvertragingsfunctie of een afstandsbediening. En let op dat je camerariem door de wind niet steeds tegen het statief klappert.

Scherpstellen met Autofocus

De autofocussystemen van de moderne camera’s zijn echt goed. Ze kunnen de meeste situaties zonder problemen aan. Als je met de autofocus scherp stelt zijn er enkele functies die je vooraf kunt instellen.

Kies één scherpstelpunt

Werk met één scherpstelpunt. Activeer ook de doorloop van de scherpstelpunten. Zo blijf jij in control en kun je met de selector achter op de camera je scherpstelpunt verplaatsen naar de plaats waar jij wil dat de maximale scherpte ligt. Ook houd je controle over de scherptediepte.

Kies voor Single Focus

In de landschapsfotografie heb je een enorm voordeel. Het landschap loopt niet weg. Je zult echt wel vaker snel moeten werken maar als je hebt scherp gesteld kun je over het algemeen rustig de foto maken. Kies voor single focus. Als je eenmaal hebt scherp gesteld en je de instellingen niet wijzigt zal je scherpstelling niet wijzigen en kun je meerdere foto’s maken.

Handmatig scherpstellen

Handmatig scherpstellen kan in het begin intimiderend overkomen. Oefen er maar eens mee, het kan best lastig zijn. Voor het handmatig scherpstellen zijn er verschillende hulpmiddelen in de camera. Je kunt zowel in de zoeker als via live view zien waar je scherp stelt. Vaak kun je met de camera in live view tot 100% inzoomen en perfect scherpstellen. Als je weet hoe ver je voor je wil scherpstellen kun je ook de schaalverdeling op de lens gebruiken.

Schakel Autofocus uit

Schakel de autofocus uit als je handmatig scherpstelt. Afhankelijk van je camera en objectief doe je dit op de camera en/of op het objectief. Als je dat niet doet, zal de camera opnieuw willen scherpstellen op het moment dat je de ontspanknop half indrukt. Dan is alle moeite voor niets geweest.

Scherpstellen in landschapsfotografie: Scherptediepte

Je las al een aantal keren over de scherptediepte. Scherptediepte is de afstand tussen het dichtstbijzijnde en verste punt dat scherp wordt afgebeeld. Deze afstand wordt beïnvloed door:

• Formaat van de sensor
• Brandpuntafstand
• Diafragma
• Afstand waarop je scherp stelt

Omdat je je instellingen voor iedere compositie aanpast zal de scherptediepte steeds anders zijn. Hier komt dus een stukje maatwerk bij kijken. We kijken eerst naar de elementen die de scherptediepte beïnvloeden.

Het Formaat van de Sensor

De sensor is een gegeven omdat deze in je camera zit. Hoe groter de sensor in je camera hoe kleiner de scherptediepte. Denk maar eens aan je smartphone. Daar zit een hele kleine sensor in en is de scherptediepte al snel groot. Werk je met een full frame camera dan is de scherptediepte kleiner.

De Brandpuntafstand

Of je met een korte of lange brandpuntafstand werkt, dus kort gezegd met een groothoeklens of telelens, de scherptediepte zal er niet door veranderen. Het verschil in scherptediepte dat je denkt te zien wordt veroorzaakt door de hoek waarin je fotografeert. Meer millimeters betekent dat de scherptediepte in beeld kleiner is. Met een groothoekobjectief fotografeer je in een wijde hoek en neem je veel van de voorgrond en lucht in beeld. De scherptediepte lijkt groot omdat de onscherpte ver weg is. Met een tele objectief neem je maar een klein gedeelte van het landschap in beeld en haal je de onscherpte voor je gevoel dichterbij.

Het Diafragma

Het diafragma is de belangrijkste variabele waarmee je de scherptediepte bepaalt. Daarom werken wij vrijwel altijd vanuit de A- of Av-stand op de camera. Als je met een groot diafragma – klein getal – fotografeert zal de scherptediepte relatief klein zijn. Fotografeer je met een klein diafragma – groot getal – dan is de scherptediepte groter.

De Afstand waarop je scherp stelt

Hier geldt een eenvoudige regel. Als je dichtbij scherp stelt zal de scherptediepte relatief klein zijn. Leg je het scherpstelpunt verder weg, dan wordt de scherptediepte relatief groot. Natuurlijk bepaalt het landschap, en de plaats waar jij in dat landschap bent ten opzichte van je onderwerp dat je scherp in beeld wil, waar je scherp stelt.

Probeer het maar eens uit. Fotografeer met een groothoekobjectief met een groot en klein diafragma. En maak een foto met een scherpstelafstand van één meter en een foto met een scherpstelafstand van 10 meter. Vervolgens wissel je naar je tele objectief en maak je weer enkele foto’s met een groot en klein diafragma en stel je scherp op de kortste scherpstelafstand en bijvoorbeeld op 25 meter. Je zult het verschil in scherptediepte in de foto goed zien.

Scherpstellen in landschapsfotografie: Focus Peaking

Focus peaking helpt je bij het scherpstellen. We gaan niet diep op de techniek in maar het komt erop neer dat delen in de foto met een groot contrast bij het scherpstellen oplichten. Afhankelijk van je camera gebeurt dat in liveview en/of in de zoeker. Je kunt dus perfect zien welke delen van je compositie scherp worden weergegeven en hoe groot de scherptediepte is. Focus peaking werkt als je handmatig scherp stelt en het was nog nooit zo gemakkelijk. Nog niet alle camera’s zijn er mee uitgerust. Deze functie komt tot nog toe vooral bij spiegelloze systemen voor.

Met focus peaking kun je zeer nauwkeurig werken. Omdat je handmatig scherp stelt, kun je perfect bepalen waar de scherpte komt te liggen. Met focus peaking ben je vaker trefzeker bent als het op scherpte en scherptediepte aankomt.

Scherpstellen in landschapsfotografie: Hyperfocale Afstand in de praktijk

Stel je eens voor dat er een manier is waarop je, gebaseerd op de instellingen van de camera, met de grootst mogelijke scherptediepte bij je gekozen instellingen kunt werken. En dat je dan weet waar je precies moet scherpstellen. Die manier is er. De afstand waarop je dan scherpstelt is de hyperfocale afstand.

De hyperfocale afstand kan het beste worden omschreven als de kleinste afstand waarop de lens kan worden ingesteld zodat onderwerpen op oneindige afstand nog als aanvaardbaar scherp worden voorgesteld. Het is de scherpstelafstand met de grootst mogelijke scherptediepte.

Welke app gebruik je om de hyperfocale afstand te bepalen

De hyperfocale afstand kun je niet uit je hoofd uitrekenen. Gelukkig zijn er veel apps beschikbaar waarmee je onder andere de hyperfocale afstand kunt uitrekenen. We hebben al minstens 10 apps getest en ze hebben allemaal hun eigen voor- en nadelen. Om eerlijk te zijn, de ideale app zit er voor ons niet bij. Kijk zelf maar eens naar welke app je wil gebruiken. Google op ‘hyperfocale afstand berekenen’ of ‘depth of field’, probeer de app en maak je eigen keuze. Zoals altijd zijn er gratis apps en betaalapps. Onze ervaring is dat je best met een gratis app kunt werken.

de Hyperfocale afstand werkt niet voor Macrofotografie

Door in de landschapsfotografie op de hyperfocale afstand scherp te stellen, werk je met de grootste scherptediepte bij de door jou gekozen instellingen. In de macrofotografie werkt dat niet. Kijk maar. Macro objectieven hebben vaak een vaste brandpuntafstand van 105 millimeter. Stel dat je werkt met een diafragma van f4. Als je met een full frame camera werkt, ligt de hyperfocale afstand op maar liefst 92 meter. Op een camera met een cropfactor van 1,5 ligt de hyperfocale afstand zelfs op 138 – voor Nikon – tot 145 – voor Canon – meter. Daar heb je niets aan als je bedenkt dat de meeste macro onderwerpen op ongeveer een halve meter afstand van de sensor liggen. In het geval van macrofotografie zul je al snel gebonden zijn aan een hele kleine scherptediepte van enkele millimeters. Hoe dit precies in de macrofotografie werkt, is een mooi onderwerp voor een volgend artikel.

Scherpstellen met weinig licht

Soms is scherpstellen gewoon lastig. Vooral in situaties met weinig licht. Bijvoorbeeld voor zonsopkomst en na zonsondergang kan de autofocus van de camera lang blijven zoeken en vervolgens niet scherpstellen. Het is gewoon te donker. Deze situatie kan zich ook gewoon overdag voordoen als je met filters werkt of bijvoorbeeld als het zwaar bewolkt is en je met een klein diafragma werkt. Op de autofocus scherpstellen werkt dan niet altijd. Er zijn een paar oplossingen voor deze uitdaging:

• Werk op live view. Bij sommige camera’s werkt de autofocus met weinig licht nog goed als je op live view werkt. Probeer het gewoon maar eens uit.
• Open het diafragma tot de grootste opening. Er valt dan meer licht op de sensor en de autofocusmodule doet z’n werk beter. Nadat je hebt scherp gesteld zet je de lens of je camera op manueel. Anders zal de camera opnieuw willen scherpstellen als je de ontspanknop half indrukt. En nog belangrijker, vergeet niet het diafragma weer terug te zetten op de gewenste waarde.
• Verwijder de filters. Als het voorgaande niet werkt en je met filters werkt, zit er niets anders op dan de filters tijdelijk te verwijderen. Zeer waarschijnlijk kun je dan wel scherpstellen. Vervolgens herhaal je wat we net bij de vorige optie beschreven. Vergeet niet dat je voordat je de filters verwijderd even kijkt welke brandpuntafstand je hebt gekozen. Bij het terugplaatsen van de filters kunnen de instellingen wijzigen. Zonder dat je vooraan moet beginnen kun je snel een correctie toepassen.
• Stel handmatig scherp. Als niets van dit alles werkt stel je handmatig scherp. Als je door de zoeker kijkt, zorg er dan voor dat het oculair goed is afgesteld.

Stappenplan, scherpstellen in landschapsfotografie in de praktijk

Je bent nu helemaal klaar om in de praktijk aan de slag te gaan en er voor te zorgen dat het scherpstellen altijd lukt. Stel je eens voor dat je ergens in een mooi landschap bent. Je ziet een meertje en op de achtergrond zie je beboste heuvels. Voor in het landschap liggen enkele stenen die je scherp in beeld wil brengen. De beboste heuvels komen ook beter tot hun recht als ze scherp in beeld zijn. Hoe ga je dan te werk? We geven je het stappenplan dat wij vaak volgen als we met de hyperfocale afstand werken.

• In dit geval kies je voor een grote scherptediepte. Combineer dit met de sweetspot van de lens waarmee je werkt. De zogenaamde sweetspot geeft een diafragmawaarde aan waarbij de lens op z’n scherpst is. Vaak is dat 2-3 stops boven de maximale diafragmawaarde.
• Uitgaande van de grootste scherptediepte bereken je de hyperfocale afstand.
• Stel je objectief op deze afstand in. Dat zul je vrijwel altijd handmatig doen.
• Zorg er voor dat je de autofocus op je lens of camera uitschakelt.
• Maak de foto en controleer of de scherpte op de gewenste plek ligt. Indien nodig pas je je instellingen aan en maak je de foto opnieuw.

Het gaat echter niet altijd om de grootste scherptediepte of het heel bewust steeds uitrekenen van de scherptediepte. Het belangrijkste is dat je met een scherptediepte werkt die de foto recht doet. En die de nadruk legt op het hoofdonderwerp in de foto en een – belangrijke – bijdrage aan de sfeer levert. Ook in de landschapsfotografie kan een foto met een kleine scherptediepte goed werken. Kijk maar eens naar het onderstaande voorbeeld.

Praktisch e-book en infokaarten natuurfotografie

Wil je het thuis allemaal nog een rustig nalezen en nog meer voorbeelden bekijken. Kies dan voor het e-book ‘Fotograferen is een Kunst’. Dit is het complete fotografie e-book over licht en belichting, scherpte en scherptediepte, compositie en sfeer.

• Meer dan 150 pagina’s zodat alles wat je wilt ontdekken om zelf de mooiste foto’s te maken aan bod komt
• Tientallen tips over techniek, compositie en sfeer waarmee je inspiratie en kennis opdoet voor je eigen fotografie
• Tientallen voorbeelden, inclusief gedetailleerde instellingen zodat je exact weet hoe wij werken en jij ook professionele foto’s gaat maken

De info kaarten natuurfotografie kun je letterlijk vastpakken en meenemen als je gaat fotograferen. De 56 info kaarten staan boordevol met tips en adviezen over belichting, scherpstellen, compositie en sfeer. Iedere kaart heeft een eigen thema met tips die je in alle omstandigheden kunt gebruiken. Ideaal voor landschapsfotografie, kustfotografie en macrofotografie. Je ontvangt de kaarten in een handige map.

Info kaarten

Ontdek meer

workshops

Krijg nieuwe inspiratie in de praktijk en kom naar 1 van onze praktische workshops. Je krijgt 1-op-1 begeleiding en er zijn maximaal 6 deelnemers per begeleidende fotograaf. Voor de workshop krijg je een gids met praktische informatie in het thema van de workshop. En tijdens de workshop krijg je tips, feedback op je foto’s en maken we samen dé foto. Zo krijgt je écht de aandacht die je verdient.

Yvonne en Frank hebben samen al ruim 24 jaar praktijkervaring in het geven van workshops en trainingen in natuurfotografie. We maken er altijd een leuke en leerzame workshop van. Bovendien krijg je na de workshop nog eens 2 uitdagende opdrachten in het thema van de workshop.

Samengevat:

✅ Persoonlijke 1-op-1 begeleiding op locatie
✅ Veel praktische tips en adviezen tijdens de workshop
✅ Feedback op je foto’s tijdens de workshop
✅ Samen dé foto maken
✅ Gratis koffie of thee bij aankomst
✅ Een handige gids in het thema van de workshop
✅Twee uitdagende opdrachten voor na de workshop

Landschap

Ontdek meer

Kust

Ontdek meer

Macro

Ontdek meer

Of bekijk hier de workshops die al in de loop van de komende weken plaatsvinden.

Mochten de data van een groepsworkshop niet in je agenda passen, kijk dan eens naar de privéworkshops.

OVER BETERE LANDSCHAPSFOTO

Wij zijn Frank en Yvonne en samen zijn wij Betere Landschapsfoto. Met passie en enthousiasme bieden wij begeleiding aan zowel beginnende als gevorderde fotografen, waarbij we alles verkennen wat er te ontdekken valt op het gebied van macrofotografie, landschapsfotografie en kustfotografie.

We organiseren een breed scala aan workshops, cursussen, coachingstrajecten en inspirerende lezingen in Nederland, België en Noord-Frankrijk.

Zowel grote als kleine landschappen oefenen een sterke aantrekkingskracht op ons uit. Met de juiste – creatieve – technieken zoeken we naar prachtige locaties om sfeervolle beelden vast te leggen. We delen graag onze kennis en ervaring met jou om je te ondersteunen in je fotografische reis. Het geeft ons energie om jou als natuurfotograaf te zien groeien met onze begeleiding.

Heb je nog vragen over dit artikel? Stel ze in de reacties zodat we je kunnen helpen.

Heb je nog vragen over onze workshops? Stel ze via deze pagina.

Download hier ons gratis e-book “Betere foto’s in 9 simpele stappen“.

Of schrijf je hier in voor onze tweewekelijkse mail met tips, inspiratie en aanbiedingen.